Czy pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży przed 12 tygodniem?

Zastanawiasz się, czy pracodawca ma prawo zwolnić kobietę w ciąży przed 12 tygodniem? W artykule omówimy ochronę kobiet w ciąży według kodeksu pracy, prawa przysługujące ciężarnym pracownicom oraz warunki, w jakich możliwe jest zakończenie umowy. Dowiesz się także, jakie obowiązki ma pracodawca wobec swoich pracownic w tym szczególnym okresie.

Czy pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży?

W polskim prawie pracy ochrona kobiet w ciąży przed zwolnieniem jest jednym z najważniejszych filarów ochrony praw pracowniczych. Przepisy Kodeksu pracy jasno określają, że co do zasady, wypowiedzenie stosunku pracy kobiecie będącej w ciąży jest zakazane. Jednak prawo przewiduje kilka wyjątkowych sytuacji, w których rozwiązanie umowy jest możliwe. Najczęściej pytania dotyczą okresu przed 12 tygodniem ciąży, kiedy kobieta nie zawsze zdążyła powiadomić pracodawcę o swoim stanie.

Jeśli pracodawca wypowie umowę nieświadomie, ponieważ pracownica nie poinformowała go o ciąży, istnieje możliwość cofnięcia wypowiedzenia po przedstawieniu zaświadczenia lekarskiego. Ochrona praw kobiet ciężarnych jest jednak ściśle związana z rodzajem umowy oraz momentem jej trwania. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku umów terminowych, umów o zastępstwo czy umów na okres próbny krótszy niż miesiąc.

Ochrona kobiet w ciąży według kodeksu pracy

Podstawą ochrony pracy kobiet w ciąży jest art. 177 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownicą w ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, z wyjątkiem kilku ściśle określonych przypadków. Ochrona ta dotyczy zarówno umów na czas nieokreślony, jak i większości umów terminowych.

Wyjątkowe sytuacje, w których ochrona ta nie obowiązuje, to m.in. ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, upadłość lub likwidacja pracodawcy, a także rozwiązanie umowy za zgodą obu stron. W praktyce, kodeks pracy zabezpiecza przyszłą matkę przed utratą zatrudnienia, jeśli nie doszło do rażącego naruszenia jej obowiązków służbowych.

Jakie prawa przysługują ciężarnym pracownicom?

Kobiety w ciąży korzystają z szeregu uprawnień, które mają zapewnić im bezpieczeństwo i stabilizację w okresie oczekiwania na dziecko. Przede wszystkim dotyczy to prawa do nieprzerwanego zatrudnienia i szczególnej ochrony przed zwolnieniem. Ochrona ta zaczyna obowiązywać od momentu ujawnienia ciąży, niezależnie od jej zaawansowania.

Do najważniejszych przywilejów należą:

• Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę bez winy pracownicy,
• Obowiązek przedłużenia umowy terminowej do dnia porodu (jeśli kończy się po trzecim miesiącu ciąży),
• Prawo do 100% zasiłku chorobowego przez 270 dni,
• Zakaz pracy w nadgodzinach i w nocy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy bez zgody ciężarnej.

Pracownica w ciąży nie może być również przeniesiona na inne stanowisko bez uzasadnionej potrzeby lub bez jej zgody. Jeśli warunki pracy mogłyby zagrażać zdrowiu matki lub dziecka, pracodawca ma obowiązek zmienić zakres obowiązków lub skrócić czas pracy, zachowując pełne wynagrodzenie.

Ochrona przed zwolnieniem a urlop macierzyński

Ochrona przed zwolnieniem nie kończy się wraz z narodzinami dziecka. Pracownica pozostaje pod ochroną również podczas urlopu macierzyńskiego. Z chwilą złożenia wniosku o taki urlop, ochrona prawna jest automatycznie przedłużana na cały okres korzystania z tego uprawnienia.

Podczas urlopu macierzyńskiego pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę. Wyjątkiem są przypadki upadłości lub likwidacji zakładu pracy oraz gdy nastąpiło dyscyplinarne zwolnienie – czyli rozwiązanie umowy z winy pracownicy.

Pracownica w ciąży oraz na urlopie macierzyńskim może zostać zwolniona wyłącznie za ciężkie naruszenie obowiązków lub w sytuacji upadłości pracodawcy.

Warunki zwolnienia kobiety w ciąży

Chociaż ochrona ciężarnej jest bardzo szeroka, nie jest ona absolutna. Istnieją sytuacje, w których pracodawca może zakończyć stosunek pracy z kobietą w ciąży, jednak muszą być one ściśle uzasadnione i zgodne z przepisami.

Najczęściej dotyczy to przypadków rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych, czyli tzw. zwolnienia dyscyplinarnego, upadłości lub likwidacji przedsiębiorstwa oraz rozwiązania umowy za porozumieniem stron, pod warunkiem że ciężarna jest w pełni świadoma swojej decyzji.

Kiedy pracodawca może zakończyć umowę?

Kodeks pracy przewiduje kilka wyjątków od zasady ochrony. Umowa o pracę z kobietą w ciąży może zostać rozwiązana w przypadku ciężkiego naruszenia obowiązków służbowych, co musi być jednak udowodnione przez pracodawcę. Takie rozwiązanie stosunku pracy wymaga zgody zakładowej organizacji związkowej, jeśli pracownica jest jej członkiem.

W przypadku upadłości lub likwidacji firmy, ochrona nie obowiązuje – wtedy umowa może być wypowiedziana na zasadach ogólnych. Warto pamiętać, że kobieta w ciąży może również sama złożyć wypowiedzenie lub zawrzeć porozumienie stron w sprawie rozwiązania umowy, jeśli jest świadoma konsekwencji swojej decyzji.

W praktyce oznacza to, że:

• zwolnienie może nastąpić w wyniku rażącego naruszenia obowiązków,
• w przypadku upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• za zgodą obu stron (porozumienie stron),
• po uzyskaniu zgody organizacji związkowej reprezentującej pracownicę.

Umowy terminowe i ich przedłużenie w ciąży

Umowy terminowe, czyli umowy na czas określony, są objęte szczególnymi przepisami w kontekście ciąży. Jeśli umowa o pracę na czas określony kończy się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, automatycznie przedłuża się ona do dnia porodu. Pracodawca nie ma prawa jej rozwiązać, z wyjątkiem sytuacji przewidzianych w kodeksie pracy. To rozwiązanie ma zapewnić przyszłej matce stabilizację finansową i prawną.

W przypadku umowy zawartej na okres próbny krótszy niż jeden miesiąc, taka ochrona nie obowiązuje. Umowa na zastępstwo również nie podlega przedłużeniu do dnia porodu, co oznacza, że kobieta zatrudniona na zastępstwo może zostać zwolniona mimo ciąży. Z kolei umowy cywilnoprawne, takie jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło, nie są objęte przepisami Kodeksu pracy i nie dają ochrony przed zwolnieniem w okresie ciąży.

Przedłużenie umowy do dnia porodu dotyczy jedynie umów o pracę na czas określony, które kończą się po upływie trzeciego miesiąca ciąży i nie obejmuje umów cywilnoprawnych ani umów na zastępstwo.

Wypowiedzenie zmieniające a ciąża

Kwestia wypowiedzenia zmieniającego w przypadku kobiet w ciąży jest szczególnie istotna w dużych zakładach pracy. Wypowiedzenie zmieniające może być wręczone jedynie w firmach zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Oznacza to możliwość zmiany warunków pracy lub płacy, ale nie samego zakończenia stosunku pracy.

W praktyce, pracodawca nie może pogorszyć sytuacji ciężarnej, ani obniżyć jej wynagrodzenia lub przenieść na mniej korzystne stanowisko bez ważnych przyczyn. Jeżeli wypowiedzenie zmieniające prowadzi do pogorszenia warunków pracy, pracownica ma prawo odmówić jego przyjęcia, co skutkuje rozwiązaniem umowy na zasadach ogólnych, z zachowaniem ochrony przewidzianej Kodeksem pracy.

Obowiązki pracodawcy wobec ciężarnych pracownic

Pracodawca, zatrudniając kobietę w ciąży, ma szereg obowiązków wynikających z Kodeksu pracy. Najważniejsze z nich to zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dostosowanych do stanu zdrowia pracownicy. Niedozwolone jest kierowanie kobiety ciężarnej do pracy w nocy, w godzinach nadliczbowych oraz delegowanie poza stałe miejsce pracy bez jej wyraźnej zgody.

W przypadku konieczności przeniesienia pracownicy na inne stanowisko, ze względu na warunki szkodliwe lub niebezpieczne, pracodawca ma obowiązek zapewnić jej inne zajęcie bez utraty wynagrodzenia. Kobieta w ciąży ma również prawo do zwolnienia lekarskiego na czas niezdolności do pracy, a za ten okres przysługuje jej 100% zasiłku chorobowego przez maksymalnie 270 dni.

Do obowiązków pracodawcy należy także:

• niezwłoczne przedłużenie umowy terminowej, jeśli kończy się po trzecim miesiącu ciąży,
• zapewnienie możliwości korzystania ze zwolnień lekarskich bez ryzyka utraty pracy,
• pełne respektowanie praw związanych z urlopem macierzyńskim i rodzicielskim,
• informowanie pracownicy o przysługujących jej uprawnieniach i świadczeniach.

Co warto zapamietać?:

• Zakaz zwolnienia: Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę kobiecie w ciąży, z wyjątkiem ciężkiego naruszenia obowiązków, upadłości lub likwidacji firmy.
• Ochrona umów terminowych: Umowy na czas określony kończące się po trzecim miesiącu ciąży przedłużają się do dnia porodu, z wyjątkiem umów na zastępstwo.
• Prawo do zasiłku: Kobiety w ciąży mają prawo do 100% zasiłku chorobowego przez 270 dni oraz do nieprzerwanego zatrudnienia.
• Obowiązki pracodawcy: Pracodawca musi zapewnić bezpieczne warunki pracy, nie może delegować ciężarnej do pracy nocnej ani w nadgodzinach bez jej zgody.
• Ochrona podczas urlopu macierzyńskiego: Ochrona przed zwolnieniem trwa również podczas urlopu macierzyńskiego, z wyjątkiem przypadków dyscyplinarnych lub upadłości pracodawcy.